TITOVI KOMUNISTI OTELI VAKUFE U VRIJEDNOSTI OD 750 MILIONA MARAKA

Pod geslom “da zemlja pripada onima koji je obrađuju”, nova komunistička vlast je Zakonom o agrarnoj reformi i kolonizaciji od 23. augusta 1945. godine, koji je donijela Privremena Narodna skupština Demokratske federativne Jugoslavije (DFJ), oduzela ogromne komplekse zemljišta. Oduzimanje zemlje vjerskim zajednicama obrazloženo je, između ostalog, izgradnjom budućeg jedinstva jugoslavenskih naroda. (1)
Članom 8. stavom 1. određen je maksimum zemljišta koji su mogle zadržati vjerske zajednice za svoje potrebe, dok je sve ostalo pripalo državi: “Bogomoljama, manastirima i verskim ustanovama mogu se prema mesnim uslovima, u svakom pojedinom slučaju ostaviti bašte, vinogradi, voćnjaci, njive, utrine i šume najviše do 10 ha ukupne površine za izdržavanje ili za humane ustanove i narodne skupove. Ako su ove ustanove većeg istorijskog značaja, može im se ostaviti u vlasništvo najviše do 30 ha obradivog zemljišta.” (2) Ovim je zakonom ekonomska osnova vjerskih zajednica gotovo uništena i one su bile prisiljene da žive od dobrovoljnih davanja svojih vjernika i dijelom od državne pomoći.
Iako vlast, u principu, nije pravila razliku među vjerskim zajednicama, njihov položaj u novoj državi, osim specifičnosti svake vjerske zajednice ponaosob, i njihovi odnosi s državnim organima zavisili su u velikoj mjeri i od unutrašnjih političkih odnosa, ali i od međunarodnih političkih kretanja, odnosno od međunarodnog položaja Jugoslavije. Nakon Zakona o agrarnoj reformi i kolonizaciji od 23. augusta 1945. godine slijedi niz zakona koje je donijela nova vlast i koji se odnose i na oduzimanje vakufskih dobara koja su pripadala Islamskoj zajednici. (3) Završni udarac vakufima zadan je Zakonom o nacionalizaciji najamnih zgrada i građevinskog zemljišta 1958. godine. Tada je Islamskoj zajednici, prema podacima Vakufske direkcije, oduzeto 11.324 vakufa (dućana, džamija, grebalja, kuća, stanova, zgrada, mekteba) ukupne površine 30.342.496 m2. Šteta nastala usljed nacionalizacije vakufskih stanova i poslovnih prostora procjenjuje se na 744.000.000,00 KM. (4) Iduće 1959. godine ukinuta je Vakufska direkcija i svi organi vakufskomearifske uprave, jer je Islamska zajednica ostala bez imovine i preživjela je samo zahvaljujući dobrovoljnim prilozima njezinih pripadnika.
“Naročito je stradala vakufska imovina u Sarajevu. Gradski narodni odbor odmah po završetku rata, juna 1945. godine, obrazuje komisiju za rušenje dućana na Baščaršiji, čemu se odmah i pristupilo kroz takozvane radne akcije građana, da bi rušenje Baščaršije bilo nastavljeno sve do proljeća 1950. godine. U tom su vremenu u potpunosti porušeni cijeli blokovi dućana oko Kolobare hana, Gornje i Donje trgovke, blokovi dućana oko Halača i Abadžiluka, dućana sa sve četiri strane Brusa-bezistana, te cijela jedna mala čaršija od današnjeg Sebilja prema sjeveroistoku do Sagrdžija i ulice Safvetbega Bašagića. Tom je prilikom do temelja srušeno 246 dućana, neki od njih s magazama. (…) Riječju, nad vakufskom imovinom tokom socijalističke Jugoslavije napravljen je pravi zločin i pljačka bez presedana u prethodnim historijskim periodima, ma kako oni znali biti teški i pogubni po grad Sarajevo.” (5) Priredio: Resul S. Mehmedović Izvor: Dio izlaganja prof.Enesa Durmiševića na naučnom skupu “Vakufi u Bosni i Hercegovini” iz 2011. godine. Bilješke:
1) “Objašnjavajući u referatu za sovjetsko poslanstvo u Beogradu problem agrarne reforme na crkvenim zemljama u Jugoslaviji, ministar poljoprivrede Vasa Čubrilović pisao je oktobra 1945: ‘Za svakoga ko malo poznaje unutrašnje odnose u Jugoslaviji je jasno da jedinstva njenih naroda neće biti sve dotle dok uticaj vere ne ograniči i ne uputi samo na uske verske ciljeve i zadatke. To će se moći postići jedino slabljenjem privredne, kulturne i političke moći crkvenih jerarhija. Zato će on morati preduzeti čitav niz mera, počev od zavođenja građanskog braka, preko laicizacije prosvete do agrarne reforme da bi uticaj crkava sveo na pravu meru, tj. onemogućio im da nove naraštaje u Jugoslaviji odgajaju kao dosad u verskoj isključivosti i mržnji i to je jedan od velikih razloga zašto je potrebno izvršiti agrarnu reformu i na crkvenim zemljama.’” (Radmila Radić, Država i verske zajednice 1945–1970, I, Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd, 2002, str. 179). 2) Radmila Radić, Država i verske zajednice 1945–1970, I, str. 180.
3) Senad Ćeman u knjizi Vakufi i fondacije taksativno nabraja sve zakone koji se tiču oduzimanja vakufa u periodu od 1945. do 1958. godine. Vidi na str. 157-160. 4) Vakufi u Bosni i Hercegovini – historijat, trenutno stanje i perspektive, str. 19. 5) Majo Dizdar, Sarajevski vakifi i njihovi vakufi 1462–2001, Sarajevo, 2010, str. 32-33. Izvor: Dialogos.ba