Bitka za Vozuću, septembra 1995. godine – oslobođenje “neosvojive srpske tvrđave”

Planina Ozren svojim podgorskim dijelom ispunjava prostor između donjeg toka rijeke Spreče na sjeveru i rijeke Bosne na zapadu, što čini ukupnu površinu od oko 1 800 km2 bosanskog prostora ili oko 4% ukupne teritorije Bosne i Hercegovine. Dio podgorja Ozrena – dolina rijeke Gostović sa selima Kamenica i Mitrovići oslobođen je još u decembru 1992. godine, kada je formirana prva veća novooslobođena teritorija R BiH površine preko 120 km2. Već početkom ratih djejstava srpska propaganda je od Ozrena načinila osnovni bedem odbrane Republike Srpske propagirajući tezu kako “bez Ozrena nema ni Republike Srpske”, kako se na “Vozući brane Beograd i Moskva”, te kako je Vozuća “neosvojiva srpska tvrđava”.
Za srpsku stranu Ozren je imao značajnu ulogu u odbrani putnog i željezničkog čvorišta Doboja. Kako za srpsku tako je Vozuća bila značajna i za bosanskohercegovačku stranu iz razloga što bi se njezinim oslobođenjem spojila dva važna centra – Zenica i Tuzla, preko asfaltiranog regionalnog puta Zavidovići – Banovići. Pored važne cestovne komunikacije, oslobođenje Vozuće bi značilo i fizičko povezivanje dva korpusa Armije Republike Bosne i Hercegovine – 2. i 3., te time skraćivanje manevra za više stotina kilometara. Do 10. septembra iz Zenice se za Tuzlu putovalo preko poluasfaltiranog puta preko Vareša. Također, oslobođenjem Vozuće osposobilo bi se nekoliko hiljada pripadnika ARBiH, koji bi mogli biti angažirani na drugim dijelovima ratišta.
Nizom manjih i većih akcija tokom 1995. godine oslobođene su desetine sela, kota, objekata, čime je otklonjena direktna ratna opasnost za grad Zavidoviće a njima su se borci 2. i 3. korpusa ARBiH dodatno približili. Oslobođenjem Malovan Grede stečene su mogućnosti kontrole srpskih položaja na jedinoj preostaloj komunikaciji Vozuća – Stog – Ozren. Oslobođenjem Podsijelova dodatno je oslabljena odbrana srpske strane. U te dvije akcije u kojima je učestvovao odred “El Mudžahid”, 4. manevarski bataljon i 328. brigada, uz sadejstvo ostalih jedinica 3. korpusa likvidirano je 175 pripadnika Vojske Republike Srpske, dok ih je 120 zarobljeno. Sve je bilo spremno za presudnu Bitku za Vozuću i fizičko spajanje 2. i 3. korpusa do čega je ostalo još 2 km teritorije.
Operaciji oslobođenja Vozuće se pristupilo veoma oprezno, tako da je dio manevarskih jedinica i drugih “slobodnih” jedinica bio preusmjeren na druga ratišta, kako ne bi došlo do nepotrebnog iznenađenja. Sve se izvodilo pod odgovornošću komandanata 2. i 3. korpusa ARBiH, Sakiba Mahmuljina i Seada Delića. Jedinice koje su bile skoncentrisane na sam glavni pravac udara dovedene su dan – dva ranije kako bi spremne dočekale znak za početak ofanzive. Oštricu je trebalo usmjeriti na kotu Paljenik, koja je dominirala dolinom rijeke Krivaje. Za nosioca ove bitke određen je Odred “El Mudžahid”. Djelujući polukružno oko vozućkog džepa, jedinice 3. korpusa u 5 sati i 52 minute u jutarnjim satima 10. septembra 1995. godine, kreću u konačni napad koji je izveden u potpunosti uspješno. Sa linije Krst – Krvavac – Lokve – Ljeskovac – Gradić – Ostrić – Gradac – Stolići – Visić – Potpaljenik – Malovan Greda – Podsijelovo je izvršen koncentrični napad dijela manevarskih jedinica 3. korpusa na položaje VRS oko Vozuće. Pripadnici 1. manevarskog bataljona su uz pomoć vojne policije napredovali na liniji fronta Jazavčevine – Sjenokos – Vranovina te izbili dolinom Krivaje kod sela Maričići i Pejić. Pripadnici 375. brigade su u sadejstvu sa 7. muslimanskom viteškom brigadom, 1. manevarskim bataljonom i vojnom policijom, ovladali mjestima Ljeskovac, Voštan, Mljevići i Pejići, te izbili na ušće rijeke Stošnice u rijeku Krivaju. Nakon oslobođenja Ljeskovca, pripadnici 7. muslimanske brigade su samostalno ovladali gredom Stog – tt 935, a zatim i objektom Stog, te u konačnici izbili na odsjeku rijeka Velika Rasječenica i Stošnica. Treći diverzantski odred 3. korpusa je sa pridruženim snagama 3. IDČ i četom “zelenih beretki” 319. oslobodilačke brigade, u sadejstvu sa 7. muslimanskom brigadom i četom 329. brdske brigade ovladao rejonom Gradac – Oštrić – Gradić, objektima Čukura i Izgorjelica, te izbio na rijeku Krivaju kod sela Stog. Pripadnici 3. manevarskog bataljona su prije spajanja sa jedinicama 3. IDČ-a i 7. muslimanske brigade oslobodili pozicije na potezu Podvolujak – Ravno Ivlje. Združene jedinice 35. divizije 3. korpusa (Odred “El Mudžahid”, 2. i 4. i 5. manevarski bataljon i dijelovi 328. brdske brigade) su napale na frontu desne obale rijeke Krivaje sa zadatkom ovladavanja objekta Okretaljka, u zaleđu Paljenika, samim Paljenikom, Rujaničakom, Prolonom, Mehinom Vodicom i trigonometrom 529, a zatim selom Kesten, da bi u konačnici izbile u selo Medići, Stog, Kamenica, te preko Prokopa u selo Pejanovići. Preko Đurića Visa zadatak je bio da se spoje sa jedinicama 2. korpusa ARBiH, što je i učinjeno.
Jedinice 2. korpusa su u svojoj zoni odgovornosti angažovale snage iz sastava 21., 22. i 25. divizije, uz pridodanu jedinicu “Crni labudovi”. Pripadnici 2. korpusa su u svojoj zoni u napad krenuli u 6 sati u jutro, da bi nakon dva sata borbi jedinice 21. divizije izvršile proboj na prvacu Dugo Brdo i oslobodile sela Mrahorovići, Kempići, Delići, Seonu, Ikanovići i Aljkovići. Pripadnici 22. divize su u podnevnim satima oslobodili Husića brdo i Greben, dok su jedinice 25. divizije nakon četiri napada u podnevnim satima ovladali mjestima Klupe i Zečevo brdo. U konačnici, “Crni labudovi” su oslobodili objekat Kablovac u 18 sati, kada je došlo i do spajanja sa snagama 3. korpusa ARBiH.
Veliku važnost u cjelokupnoj akciji su imale 328. brigada iz Zavidovića i 329. iz Kaknja, čiji su dijelovi aktivno učestvovali u sadejstvu sa ostalim jedinicama u ofanzivnim djejstvima i oslobađanju teritorije, dok je drugi dio navedenih jedinica učestvovao u zaposjedanju novooslobođenih teritorija, preuzimanju dostignutih linija, inžinjerskom uređenju i pripremanju za odbranu novodostignutih linija. Na osnovu svega možemo zaključiti da su, sveukupno gledajući, borci iz Zavidovića i Kaknja odigrali najznažajniju ulogu u oslobođenju Vozuće. Tokom Bitke za Vozuću veliki značaj je pružio i 3. mješoviti artiljerskiji puk, pružajući kvalitetnu artiljerijsku podršku jedinicama u naletu, 3. tenkovska četa koja je pratila djejstva pješadije i pružala bitnu vatrenu pomoć u napadu i dijelovi 3. lahkog artiljerijskog – PVO, 3. korpusa koji su djelovali PAM-ovima i PAT-ovima po neprijatelju. Ulogu u operaciji je uzeo i Sanitetski bataljon koji je sa hirurškim ekipama, u neposrednoj blizini linija, izvlačio i spašavao ranjene pripadnike ARBiH. Istovremeno su, tokom operacije, djelovali i pripadnici CSB-a iz Zenice i SJB Zavidovići koji su pomoću bataljona vojne policije uspostavljali civilnu vlast u Vozući. Angažman su uzele i helikopterske jedinice RV i PVO ARBiH koje su prebacivale borce i ranjenike, te stanovništvo Maglaja, Zavidovića, Tešnja, okupiranih dijelova dobojske općine, Kaknja, Zenice i dr. koje je spremalo obroke za oslobodioce Vozuće.
Okosnicu odbrane Vozuće činila je 4. ozrenska laka pješadijska brigada VRS sa oko 1 500 pripadnika, sa komandirom Nevoslavom Nikolićem. Podršku su joj pružale 14. laka pješadijska brigada i 1. srbačka. Prema svjedočenju zarobljenih pripadnika VRS ozbiljniji otpor je trajao do 6 sati i 45 minuta, a kasnije su otpor pružale samo grupe na objektima koje nisu imale nikakav kontakt sa ostatkom svijeta, obzirom da su sredstva komunikacije bila uništena. Tokom borbi za Vozuću tokom 10 i 11. septembra 1995. godine VRS je izgubila između 450 i 500 pripadnika. Operacijom je oslobođeno oko 100 km2 teritorije R BiH. Zbog brzine napredovanja nije poznat tačan ratni plijen zarobljen tokom 10. i 11. septemra 1995. godine, ali na osnovu prvog izvještaja “Pres centra” ARBiH od 13. septembra 1995. godine, poznato je da je zarobljeno 250 različitih tipova pušaka, tri tenka, dvije samohotke od 90 mm i jedna kalibra 57 mm, praga, bofors, četiri haubice od 122 mm, tridesetak minobacača, šest ZIS-ova, oko 26 terenskih i drugih motornih vozila, te ogromna količina sanduka sa artiljerijskom i pješadijskom municijom “koja se nije mogla evidentirati”. Jedina mrlja operacije je obezglavljivanje 60 pripadnika VRS od strane odreda “El Mudžahid”.