Teror vojske Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca nad Bošnjacima poslije formiranja KSHS – “skupo plaćena sloboda”

Proglašenjem Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. godine nastupio je novi period u historiji Bosne i Hercegovine. Značilo je to ulazak njezinog teritorija u sastav nove i prve jugoslavenske države. Uslijed pritiska sa zapada, u prvom redu Italijana, fuzija slavena je tekla isuviše brzo, tako da državni aparat nije formiran što je dovelo do velike anarhije i ugnjetavanja u prvom redu zemljoposjednika čija je zemlja otimana. Naravno da takvav proces nije mogao proći bez žrtava, u prvom redu Bošnjaka jer su oni bili posjednici najvećeg procenta zemlje u BiH. Reklama Metodi “oslobađanja” i “ujedinjenja” od strane Srbije, koja je kao pobjednik Prvog svjetskog rata bila nosilac slavenskog ujedinjenjavanja, ubrzo su se pretvorili u osvajanje i tlačenje ove pokrajine i njezinog stanovništva. Proširivanje vlasti dinastije Karađorđevića i vlade Nikole Pašića na BiH dovelo je do hegemonizacije instrumenta vlasti kroz izborne prevare, političke podvale, a zatim i kroz otvoreno nasilje, teror i diktaturu nad bošnjačkim narodom. Nakon potpunog kolapsa austrougarskih trupa na svim frontovima srpska vojska 6. novembra 1918. godine ulazi u Sarajevo, dočekana od strane naroda kao oslobodilačka. Treba navesti da srpska vojska u prvim danima nije činila nikakav teror, štaviše gotovo u svim gradovima postavljani su punktovi i straže koje su štitile bošnjačko i ostalo stanovništvo od mogućeg terora srpskih seljaka. Ipak, dobronamjerna politika “narodne” srpske vojske nije praćena od srpskih političara i srpskih generala. Izaslanik srpske vojne komande u Sarajevu Božidar Terzić je 7. novembra 1918. godine dobio instrukcije od vojvode Mišića u kojima je između ostalog stajalo da je “od velikog opšteg srpskog interesa ako bi se Bosna i Hercegovina što prije izjasnila za ujedinjenje sa Srbijom (…) U ovom pogledu možete raditi sa potrebnim taktom i diskrecijom”, na što je Terzić odgovorio da “Musliman su za nas i priznaju dinastiju Karađorđevića i izjavili su da će biti lojalni građani (…) Bosanska vlada izjavila je, da je i do sada radila po instrukcijama Srpske vlade, da će i u buduće isto raditi”. Nakon ovog došlo je do samostalne i nezavisne odluke o prisjedinjenju dijelova BiH Srbiji, uz kontrolu Narodne vlade BiH. Istovremeno sa političkim terorom otpočeo je i teror srpskih militarističkih elemenata u BiH. U tome su poseban izražaj imale paravojne formacije bivših dobrovoljaca povratnika iz Rusije i veterana iz četničkih formacija, koji su djelovali u pozadini srpske vojke. “Tih ljudi je bilo oko 225 000 a bilo im je obećano da će posle pobede dobiti zemlju. To je obećanje navelo mnoge da traže status dobrovoljaca pa ih je posle ujedinjenja bilo do 70 000. U Bosni i Hercegovini, na Kosovu i Makedoniji gde je većina zemlje pripadala muslimanskim zemljoposjednicima, izgledi da bi uglavnom srpski dobrovoljci mogli na temelju agrarne reforme dobiti muslimanska imanja, dali su pitanju dobrovoljaca i vjersku crtu. Osim toga, mnogi su bivši dobrovoljci sada počeli sređivati svoje račune s muslimanskim stanovništvom – bosanskim muslimanima, Albancima ili Turcima, koji su, neovisno o odanosti Turskoj, ili iz mržnje prema Srbiji, ili pak zbog jednog i zbog drugog, s naklonošću gledali u Berlin ili Beč u toku Prvog svjetskog rata (…) Međutim, posle 1918. godine gotovo su svi Muslimani postali dobrovoljcima meta za odstrel. Po mišljenju glavnog muslimanskog političkog lista, dobrovoljci su formirali ‘posebnu jednu društvenu klasu’, koja se može usporediti samo sa omraženim rimskim pretorijancima”, stoji u listu “Pravda” izdatom 17. septembra 1920. godine. Pokušaji sprječavanja ovog terora od strane regularne srpske vojske i novoformirane žandarmerije nisu urodili plodom. Štaviše vojska je bila angažovana u civilnim redarstvenim stvarima, kao što su potjere i hapšenja ali uglavnom rodbine bjegunaca. Proširenje srpske vojske, odnosno formirane prve jugoslavenske vojske dovelo je do uvođenje u njihove redove novih, često sumnjivih lica, tako da je i vojska počela činiti teror. Ta vojska se po formi nije uopšte razlikovala od srpske vojske iz Prvog svjetskog rata, osim po žigovima i nazivima. Uniforme, činovi i propisi su naslijeđeni iz srpske vojske, kao i glavni vojni i civili ordeni – Orden Belog orla, Orden Svetog Save i Orden Karađorđeve zvezde. Crteži, likovi i simboli, uzimani su isključivo iz srpske nacionalne tradicije. Sva su pomenuta odlikovanja poticala iz razdoblja prije 1914. godine, a prva dva još iz doba vladavine kralja Milana Obrenovića (kraj XIX stoljeća). Prvi veliki zločin novoformirane vojske Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca izvršen je 15. februara 1919. godine nad Bošnjacima u Plavu, kojeg je obezbjeđivalo šest bataljona vojske iz Vosojevića u kojem je bilo dosta domaćeg pravoslavnog stanovništva. Tada je izvršen masakr nad 450 lica, a vojska je komandi javila da su ubijena dva pobunjenika dok su dva ranjena. Pored ubistva vosojevićki bataljon pod komandom Vasa Saičića sprovodi i veliki teror, pljačke, mučenja te silovanja. Mnogi su završili u potocima, a dugo vremena nakon ovog zločina ostaci krvi ubijenih su bili vidljivi na zidovima džamije Redžepagića. Istu sudbini doživjeli su i Bošnjaci Sandžaka. Četničke jedinice Koste Pećanca su javno i organizovano vršili zlodjela nad nedužnim bošnjačkim stanovništvom, uz pomoć vlasti. Spiskovi za likvidacije su pravljeni u kafanama, uglavnom u pijanom stanju. Kosta Pećanac je sve to rješavao po kratkom postupku. Dovoljno mu je bilo da mu bilo ko od Srba kaže za nekog od Muslimana da je bilo šta učinio nekom od Srba i to je on odmah po dobijanju pritužbe kažnjavao bez ikakve predhodne provjere od strane bilo koga. Bio je spreman na svaki mig da izvrši svaki pa i najsvirepiji zločin. Bošnjaci Sandžaka su vlastima poslale Memorandum u kojem su tražili zaštitu sebe i svoje imovine te naveli da su formacije Koste Pećanca “opljačkale 194 muslimanska sela, ubile 1 300 muslimana i nanijelu štetu od preko 200 miliona dinara”. Pored formacija Pećanca teror su vršili i brojni dobrovoljci koji su od vlasti dobijali spiskove Bošnjaka koje treba likvidirati. Likvidacije su obično vršene noću, kada su počinitelji bili sigurni da se predviđeni za ubistvo nalaze kod kuće. Također, često su im slani i pozivi od vlasti, “kako bi im došli na noge” – prvo bi ih batinjali a zatim bi ih likvidirali. Istovremeno je trajao i teror nad Bošnjacima u BiH, posebno na granici sa Crnom Gorom. U ovome su se naročito isticali komiti iz Crne Gore, bivši dezerteri iz austrougarske vojske i seljaci. Navest ćemo slučaj koji se desio 4. januara 1919. godine, kada je Hašim Kadrić iz Golubovića kod Rogatice prijavio da su mu dan ranije na imanje upala dva čovjeka u srpskim uniformama i jedan u austrougarskoj. Tom prilikom su mu pretresli kuću a oca, sestru i ženu zlostavljali. Nakon istrage utvrđeno je da su pljačku izvršili srpski vojnici Bogić Jovandrić, Vitomir Đurđić i Obren Kaplarević, te da su iste pljačke počinili i u selima Vragolovi, Karačići i Golubovići u periodu od 15. decembra 1918. do 3. januara 1919. godine. Zbog svega toga su muslimani tražili zaštitu svojih života i imovine od strane vlasti. U tom cilju reisul ulema Džemaludin Čaušević krajem 1918. i početkom 1919. godine obavještava vojvodu Stepu Stepanovića, komandanta II armije i predsjednika Vlade BiH Anastasija Šolu o hapšenjima, prebijanjima, nezakonitim pretresima, pljačkanju i paljenju kuća i bezakonju “narodne garde” nad Bošnjacima u rogatičkom, kladuškom i sarajevskom srezu, te ubistvima od strane komita na prostoru istočne Hercegovine i jugoistočne Bosne. Zemaljska vada u Sarajevu nije ništa poduzela pa je Čaušević poslao pismo u kojem je između ostalog stajalo da “bude li se i dalje tako radilo, Muslimani će biti primorani da se sami brane i da od drugog koga zatraže pomoć i obezbjeđenje svog života i imetka. Ako se i nadalje od strane nadležnih vlasti mirnim okom budu promatrali ti silni zulumi i nasilja, onda su Muslimani u BiH izgubili i mjesto i slobode i ravnopravnost, mjesto reda i mira, zapali su pod teror kakav Bosna ne pamti”. Niti na ovaj apel niko nije reagovao. Procjenjuje se da je u prve tri godine od formiranja prve jugoslavenske države ubijeno preko 2 000 Bošnjaka.